---

Mon Oncle d`Amerique (1980) - Μεταφρασμένος Τίτλος: Ο Θείος μου από την Αμερική - Γνωστό και ως: My American Uncle
Σάτιρα | 125' |
	Ημερομηνία κυκλοφορίας DVD: 16/12/2008 Χρώμα: Έγχρωμο Ήχος: Mono Γλώσσα: Γαλλικά
	Δημοτικότητα: 0.07 % Αξιολόγηση:    (7.33/10) Aντιφατικότητα ψήφων:

---

- Κριτική από το Cine.gr:

Τρίτη 13 Σεπτεμβρίου 2005

Το παραμύθι του «θείου από την Αμερική» δεν είναι τίποτα άλλο από το πρώτο ζωντανό ψεύδος που θα γαλουχήσει τους τρεις ήρωες του αριστουργήματος του Alain Resnais. Αυτό δε σημαίνει ότι ο τίτλος επικεντρώνεται σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, κάθε άλλο μάλιστα. Απλούστατα, όποιος έχει ανατραφεί –άθελά του βεβαίως –με τέτοιου είδους θείους, Άη Βασίληδες και πάει λέγοντας, έχει ήδη δημιουργήσει εντός του το πρόσφορο έδαφος για μεγαλύτερα και πιο ουσιαστικά ζωτικά ψεύδη, για παράδειγμα της θρησκευτικής πίστης ως αποκούμπι. Ήδη ο ιδιοφυής δημιουργός του «Χιροσίμα, αγάπη μου» και του «Πέρσι στο Μαριενμπαντ» μας προετοιμάζει για μια ανεπανάληπτη (κυριολεκτικά) έρευνα της αλλοτρίωσης του ατόμου, όχι όμως με τη μαρξιστική έννοια, αλλά με όρους… τα βιολογίας.

Η εισαγωγή στους τέσσερις (στην πραγματικότητα 3+1, θα δούμε γιατί) του φιλμ γίνεται στο στιλ ενός ντοκιμαντέρ ή τηλεοπτικού ρεπορτάζ: το voice over παραθέτει τα κομβικά γεγονότα της ζωής του καθενός, συνοδευόμενο από ένα ιδιότυπο «κολλάζ» φωτογραφιών που παρελαύνουν από την οθόνη. Η γνωριμία μας με τον τέταρτο χαρακτήρα θα υπονομεύσει καθοριστικά την ακαδημαϊκή αντίληψη περί μυθοπλασίας: πρόκειται για τον Ανρί Λαμπορί, διακεκριμένο Γάλλο επιστήμονα της εποχής, ο οποίος επιχειρεί να συστηματοποιήσει και να ερμηνεύσει τα μοτίβα της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Πιο συγκεκριμένα, ο Λαμπορί παραλληλίζει τον άνθρωπο με τα υπόλοιπα θηλαστικά για να εντοπίσει τα θεμελιώδη κίνητρα των επιλογών και των αντιδράσεών του.

Ωστόσο, ο συγκεκριμένος «χαρακτήρας» του φιλμ βρίσκεται μέσα κι έξω από αυτό: όχι μόνο είναι υπαρκτό και αναγνωρίσιμο πρόσωπο, αλλά και η ίδια η ταινία βασίζεται σε δικό του βιβλίο. Συνεπώς, σε αντιδιαστολή με το Λαμπορί, οι χαρακτήρες των Ζεράρ Ντεπαρντιέ, Νικόλ Γκαρσιά και Ροζέ Πιερ ανήκουν δηλωμένα στο χώρο της καθαρής φιξιόν –η μυθοπλασία αναγνωρίζει τον εαυτό της ως τέτοια μέσω ενός ευφυούς σχίσματος, στα πρότυπα της μπρεχτικής αποστασιοποίησης. Ο Resnais έχει αφαιρέσει από τον θεατή το δικαίωμα της συμ-πάθειας με την αριστοτελική έννοια, η περαιτέρω περιπλοκή των χαρακτήρων αποτελεί κατά κάποιον τρόπο μια «υπόθεση εργασίας».

Η πυροδότηση των επιμέρους δράσεων/ιστοριών που προορίζονται να γίνουν μία πραγματοποιείται με την επίκληση της μνήμης. Και από τη στιγμή που τα αρχικά μίνι βιογραφικά των ηρώων κάλυψαν ήδη ολόκληρο το χρονικό διάστημα που αργότερα θα αναλυθεί, ο χρόνος της ταινίας είναι αναμφισβήτητα παρελθοντικός. Η αφήγηση, δηλαδή, προέρχεται από τους ίδιους τους ήρωες, πρόκειται για τις δικές τους εικόνες. Κι όμως, παρόλο που ο Resnais εναποτίθεται ξανά στη λειτουργία της μνήμης, δεν το κάνει με τη στοχοθεσία των πρώτων αριστουργημάτων του, ούτε –κυρίως –με τη θεωρία της υποκειμενικότητας που συνήθως εντοπίζεται στο «Ρασομόν». Η αμφισημία δεν έγκειται στην τυχόν αμφισβητούμενη εγκυρότητα της μνημικής εικόνας, αλλά σε μια πολύ λεπτότερη απόχρωση, που θα υποδειχθεί από τον επιστημονικό σχολιασμό.

Σύμφωνα με το Λαμπορί, η αλλοτρίωση του ατόμου επέρχεται ως άρνηση της ζωικής φύσης του και ως αποτέλεσμα της κυριαρχίας του ανώτερου επιπέδου του ανθρώπινου εγκεφάλου επί των υπολοίπων: η γλώσσα έχει εφευρεθεί και αναπτυχθεί ως ένα σύνολο από κώδικες που παρέχουν άλλοθι και «μασκαρεύουν» τα εκάστοτε πραγματικά κίνητρα. Αυτά σχετίζονται πάντοτε με την ικανοποίηση μιας εκ των ταξινομημένων αναγκών, που είναι κοινές με αυτές των θηλαστικών. Εν συνεχεία, ο Γάλλος επιστήμονας περιγράφει τη διαδικασία των επιλογών ως μια βιοχημική διεργασία και τον οργανισμό του αλλοτριωμένου ανθρώπου ως το πλέον πρόσφορο έδαφος για την εμφάνιση των ασθενειών «δυτικού τύπου». Συνοψίζοντας θα λέγαμε: η μοναδική μάχη που δίνει ο άνθρωπος είναι αυτή της επιβίωσης, και από αυτήν εκκινούν οι τάσεις σύγκρουσης, φυγής ή αυτοκαταστροφής.

Είπαμε ήδη ότι οι θεωρίες του Λαμπορί, συνοπτικά και απλουστευτικά δοσμένες παραπάνω, αποτελούν κείμενο φιλμικό και εξω-φιλμικό την ίδια στιγμή, και είναι άλλο ζήτημα η σύγκρουσή τους με άλλα θεωρητικά συστήματα (προφανώς κι έχει τεράστιο ενδιαφέρον να αντιπαραβάλουμε και να αλληλοσυμπληρώσουμε με την ψυχανάλυση και το μαρξισμό) ή την οπτική γωνία του θεατή. Το μεγαλειώδες επίτευγμα του Resnais έγκειται όμως στο ότι δομεί την «υπόθεση εργασίας» σε σημειολογικό και σκηνοθετικό επίπεδο έτσι ώστε να ενσωματώνει πλήρως το επιστημονικό σκέλος. Όχι μόνο οι ψηφίδες από τις ζωές των προσώπων ενώνονται, αναδιατάσσονται και τελικά είναι επεξεργασμένες στην παραμικρή λεπτομέρεια (για παράδειγμα, οι επαγγελματικές επιλογές τους μόνο τυχαίες δεν είναι), αλλά κυρίως η αφήγηση έχει… δύο πρόσωπα, ή καλύτερα μιλάει δύο γλώσσες: 1) τη γλώσσα του σώματος και των βλεμμάτων, δηλαδή τον αυθεντικό κινητήριο άξονα της μυθοπλασίας. 2) την κυρίως ειπείν γλώσσα, που δημιουργεί τελικά μια δεύτερη μυθοπλασία και νοθεύει τα κίνητρα της πρώτης. Είμαι πεπεισμένος πως θα άξιζε το πείραμα της θέασης της ταινίας χωρίς ήχο: τα κάδρα του Resnais φανερώνουν με αλάνθαστη ακρίβεια τους συσχετισμούς και τις τάσεις στη μάχη της επιβίωσης. Ο προφορικός λόγος έρχεται μόνο για να παράσχει ένα, συχνά πρόχειρο, άλλοθι. Υπάρχει καλύτερο παράδειγμα από το παραμύθι της «άρρωστης συζύγου» (τι ωραίο και βολικό, ακριβώς όπως του «θείου από την Αμερική»!), που εξυπηρετεί σε τελική ανάλυση όλες τις κορυφές του ερωτικού τριγώνου; Με την ίδια «λαμπορική» λογική, η κινησιολογία των ηθοποιών και το ντεκουπάζ είναι οργανωμένα ολοκληρωτικά με σημεία αναφοράς τα μοτίβα α) των παιδικών αναμνήσεων β) της ζωικής συμπεριφοράς.

Θα μπορούσαν να γραφτούν άλλα τόσα προς εξερεύνηση του χειμαρρώδους αισθητικού-επιστημονικού λόγου του δοκιμίου του Alain Resnais, ο οποίος πιθανότατα παραδίδει την ωριμότερη δουλειά του και φλερτάρει με τα όρια, τα προσωπικά του αλλά και τα τέχνης που υπηρετεί. Κι όμως, ίσως να γράφτηκαν ήδη πολλά για μια ταινία με τόσο ρευστή και ολοφάνερη γοητεία, που ξεκινά με μια ορμή που θυμίζει Γκοντάρ και αποκαλύπτει τις προθέσεις της με μια απλούστατη σύνθεση μακρινού –μεσαίου –κοντινού πλάνου στο φινάλε: αυτός ο σπουδαίος κινηματογραφιστής επιχείρησε και πέτυχε με μοναδικό τρόπο τη σύζευξη ενός αντικειμένου με την αποδόμησή του.

Βαθμολογία: (10/10)

Κωνσταντίνος Σαμαράς (Cineυρωπαϊκόν)

---

Δευτέρα 30 Μαρτίου 2009

Άνθρωποι και Ποντίκια...

Το να βάζεις τον θεατή στην καρέκλα του θεραπευτή είναι βασικό ιδίωμα του Woody Allen. Ο Θείος μου από την Αμερική θα μπορούσε κάλλιστα να είναι μια ταινία του νεοϋορκέζου σκηνοθέτη, αλλά το ύφος της είναι απόλυτα σοβαρό και θανατηφόρα διδακτικό. Έτσι πάμε στην επιλογή του «δόκτωρ» Alain Resnais, που με ταινίες σαν την Χιροσίμα, αγάπη μου, το Πέρσι στο Μαρίενμπαντ και το Μιριέλ απέδειξε ότι γνωρίζει πολύ καλά από βουτιές στο ψυχολογικό ασυνείδητο…

Εδώ πρότυπο είναι οι θεωρίες του Henri Laborit πάνω στην εξελικτική ψυχολογία. Ο ίδιος ο φιλόσοφος αφηγείται με την φωνή του τις ιστορίες τριών ανθρώπων και τις συγχέει με την ψυχολογία του ζώου. Ο Ρενέ αφήνει την οικογένεια του για να δεχτεί την θέση του διευθυντή σε απομακρυσμένη βιομηχανία και φτάνει στα όρια της απόλυτης κατάρρευσης, όταν διακυβεύεται η καριέρα του. Ο Ζαν είναι πολιτικός-συγγραφέας που αφήνει, και πάλι, το σπίτι του για χάρη μιας νεαρής θεατρίνας. Η Ζανίν είναι αυτή η νεαρή θεατρίνα που μπορεί να ανέρχεται συνεχώς τα σκαλοπάτια της επιτυχίας, κατεβαίνει αντίστοιχα αυτά της ευτυχίας. Και οι τρεις έχουν πρότυπα ηθοποιούς από το παρελθόν (Jean Gabin, Danielle Darrieux, Jean Marais) που ευρεσιτεχνικά ο Resnais τους παρεμβάλει, δίνοντας οπτική δράση στην εσωτερική ένταση.

Είναι οι ανθρώπινες αντιδράσεις αποτέλεσμα καθορισμένων ενστίκτων; Ο Resnais τολμάει να τις αντιπαραβάλει με αυτές των ποντικιών πειραμάτων. Τολμάει πάλι να μας πει ότι ακόμα και τα ξεσπάσματα μας είναι προκαθορισμένα μέσα από μια ποικιλία αντιδράσεων, που η φύση ορίζει. Ναι, ο άνθρωπος είναι προϊόν της φύσης και οι αντιδράσεις του υπόκεινται σε φυσικούς κανόνες και χημικές αλληλεπιδράσεις. Κατά την άποψη μου, μάλιστα, αυτού του είδους η επιστήμη συνυφαίνεται με την φιλοσοφία και την υψηλή διανόηση. Αυτό που σίγουρα θα παρατηρήσετε είναι πως η υψηλή ψυχολογία, που τότε ακόμα άκμαζε, είναι πολύ πιο ουσιαστική από την λαϊκή ψυχολογία που προτιμάται σήμερα. Τα πράγματα είναι τόσο δύσπεπτα και παράλληλα υπερβολικά απλά…

Όταν όμως μιλάμε για Resnais δεν είναι δυνατόν να περιμένουμε την κλασική έννοια της αφήγησης. Η ταινία ξεκινάει με μια συρραφή εικόνων και μια εξαντλητική ηχητική αφήγηση από τον ίδιο τον Laborit, που μας συστήνει ενδοφλεβικά τους τρεις χαρακτήρες και το παρελθόν τους. Εφόσον οι ήρωες έχουν γίνει προσιτοί και έχει γίνει σαφές πως πρέπει να παρατηρήσουμε τις ζωές τους από «πάνω», η αφήγηση γίνεται νορμάλ και το δράμα κινείται. Όλα αυτά για να έρθουμε στο αριστουργηματικό σημείο του μικρού νησιού, όπου γίνονται τα πειράματα, πάλι με το ύφος της αρχικής αφήγησης και μπονιουελικές τάσεις σουρεαλισμού. Μετά και από αυτό, οι ήρωες είναι πλέον πιο οικείοι από ποτέ και είμαστε πλέον μάρτυρες των αποτελεσμάτων των πειραμάτων και, αν έχουμε φάει την ταινία από το μεδούλι, ψυχολόγοι με πτυχίο…

Κριτική Σύνοψη
Μια σπουδή, ή μάλλον, ένα πείραμα πάνω στις ανθρώπινες αντιδράσεις και το κατά πόσο είναι προκαθορισμένες από φυσικούς κανόνες. Το ελαφριά άνισο υλικό του Resnais είναι απόλυτα στρατευμένο με τον ψυχολογικό του σκοπό και παρουσιάζει τρεις χαρακτήρες στο ρόλο πειραματικών ποντικιών! Η ταινία θα μείνει αθάνατη για τις σκηνοθετικές υπερβάσεις σε αρχή και κυρίως λίγο μετά την μέση, όπου το κλίμα του Μαρίενμπαντ ξαναζεί, για όσους έχουν σινεφιλική πείνα και όρεξη για υπερβατικό σινεμά. Ένα ντελίριο τεχνικής, μια ταινία που αν ήταν αριστούργημα (εδώ αποτυγχάνει η μη αντοχή του σκηνοθέτη να συνεχίσει ακατάπαυστα το δικό του ντελίριο) θα σταμάταγε τον κινηματογραφικό χρόνο και ταυτόχρονα μια ταινία που μπορεί να σε μεταμορφώσει σε κάτι το πολύ μικρό, για να νιώσεις αληθινά μεγάλος…

Βαθμολογία: (4.5/5)

Σταύρος Γανωτής

Δεν υπάρχουν ακόμη σχόλια. Στείλτε το πρώτο!

Αυτή τη στιγμή δεν είστε συνδεδεμένος. Συνδεθείτε ή κάντε εγγραφή για να σχολιάσετε.